Ảnh minh họa: ảnh chụp Tuyên Thống đế và Hoàng hậu Uyển Dung.
Thanh sử: Cách xưng hô CHUẨN trong hậu đình Đại Thanh triều.
Trích từ cuốn "Thanh triều xuyên việt chỉ nam; 清朝穿越指南" của Nhà nghiên cứu Thanh cung sử Quất Huyền Nhã.
Người hiện đại đối với các xưng hô của hậu đình Đại Thanh có rất nhiều nhận định sai lầm, chủ yếu là từ hí kịch sân khấu, mà trên thực tế, thói quen xưng hô trong hậu đình Đại Thanh khác rất nhiều so với nhận định của chúng ta.
Cụ thể hơn mà nói, xưng hô là chuyện rất phức tạp. Theo từng đối tượng, xưng hô được phân thành ba loại: tự xưng, đối xưng, và gọi. Tự xưng thì ai cũng hiểu, đối xưng là về mặt xưng hô, còn gọi là đề cập đến vấn đề gọi người khác.
Đại Thanh thì tự xưng, đối xưng và gọi cũng có giới hạn rõ ràng, không thể lẫn lộn. Ngoại trừ đối tượng, xưng hô còn có tác dụng trong thời gian hạn định, thân phận hạn định là thứ cần để chú ý.
Cách xưng hô trong hậu đình Đại Thanh:
Hoàng đế:
 |
| Ảnh minh họa: Càn Long đế. Nguồn: Tạ Cảnh Thần. |
- Hoàng đế tự xưng “Trẫm; 朕” hoặc “Ta; 我”. Trong đó, Trẫm thường là thiên về văn viết, “Ta” thì dùng thường ngày. Mà theo Mãn ngữ thì Hoàng đế tự xưng theo ngôi thứ nhất là “Bi” đồng nghĩa với “Ta”. Nếu như đối mặt với Hoàng thái hậu hay Thái thượng hoàng, Hoàng đế tự xưng “Ta”, “Thần”, “Con Hoàng đế thần; 子皇帝臣”; “Thần ta; 臣我”.
- Thái thượng hoàng, Hoàng thái hậu trực tiếp gọi Hoàng đế là “Hoàng đế; 皇帝”. Các Hoàng tử gọi Hoàng đế là “Hãn a mã; 汗阿玛”; “Hoàng phụ; 皇父”, “Phụ hoàng; 父皇”. Về phần “Hoàng a mã” giống như trên phim thường thấy không có ghi chép để lại.
- Về phần hậu cung và đại thần, gọi Hoàng đế là “Hoàng thượng; 皇上”. Người Bát kỳ thì đại thần, hậu cung, cung nữ, thái giám có thể xưng hô Hoàng đế là “Chủ tử; 主子”, đôi lúc cũng có thể gọi là “Thánh chủ; 圣主”. Vãn Thanh thì trong nội cung thường gọi Hoàng đế là “Lão chủ tử; 老爷子”, “Vạn tuế gia; 万岁爷”.
Hoàng thái hậu:
 |
| Ảnh minh họa: Từ An hoàng thái hậu. |
- Hoàng thái hậu tự xưng “Ta; 我”, văn viết thường là “Dư; 予”, ngẫu nhiên cũng tự xưng là “Trẫm; 朕”. Từ Hi Hoàng thái hậu cũng tự xưng là “Cha gia; 咱家”. Về phần cái từ “ai gia” tựa hồ trên hí khúc, trước mắt chưa tìm thấy việc ghi Hoàng thái hậu Đại Thanh tự xưng như vậy bao giờ.
- Hoàng đế và Hoàng hậu gọi Hoàng thái hậu là “Ngạch niết; 额捏”, “Thái hậu ngạch niết; 太后额捏”. Vãn Thanh mới sử dụng “Ngạch nương; 额娘”, “Hoàng ngạch nương; 皇额娘”. Trong nội cung, thái giám và cung nữ gọi Hoàng thái hậu là “Thái hậu chủ tử; 太后主”, “Lão tổ tông; 老祖宗”. Sau lại gọi là “Phật gia”, “Lão phật gia”, cũng gọi là “Lão gia chủ”, “Chủ tử”.
- Vãn Thanh, Quang Tự Đế gọi Từ Hi Hoàng thái hậu là “Thân ba ba; 亲爸爸”, cũng có ghi chép là “Hoàng ba ba; 皇爸爸”.
Hậu cung
 |
| Ảnh minh họa: Long Dụ hoàng thái hậu. |
- Đối mặt với Hoàng đế cùng Hoàng thái hậu thì tự xưng là “Nô tài; 奴才”, kể cả có là Hoàng hậu. Về phần “bổn cung”, “thần thiếp” mà thường gặp trên phim ảnh thường tự xưng chưa có tương quan ghi chép.
- Hậu cung xưng với nhau đều là tỷ muội, gọi Hoàng hậu là “Chủ tử; 主子”, bởi vì thân phận Hoàng hậu là hậu cung chi chủ. Hoàng tử, Hoàng nữ gọi là [Mỗ ngạch niết; 某额捏], như [Hoàng hậu ngạch niết], [Thuần ngạch niết], [Toàn ngạch niết],...
- Thái giám cung nữ gọi hậu phi mà mình lệ thuộc trực tiếp là “Chủ tử”. Gọi hậu phi khác là [Mỗ phi chủ tử], hoặc [Mỗ chủ tử], cũng có ghi chép gọi là [Mỗ nương nương]. Ví dụ [Nhàn chủ tử], [Nhàn phi chủ tử]; [Nhàn nương nương]. Về phần “tiểu chủ” không có ghi chép.
Hoàng đế và hậu phi đã qua đời
- Nếu như Hoàng đế băng hà, Hoàng tử cùng Hoàng nữ gọi là “Hoàng khảo; 皇考”. Những người khác gọi theo miếu hiệu, thụy hiệu... Ví dụ [Thánh Tổ Nhân Hoàng đế], [Thánh Tổ lão phật gia]. Tương tự đối với Hoàng hậu cũng gọi theo thụy hiệu sau khi qua đời, [Hiếu Hiền Hoàng hậu], [Hiếu Toàn Hoàng hậu], [Thuần Huệ Hoàng quý phi],...
Hoàng tử cùng Hoàng nữ
 |
| Ảnh minh họa: Cố Luân Hòa Hiếu công chúa. |
- Hoàng tử và Hoàng nữ xưng với Hoàng đế cùng Hoàng hậu là “Nhi thần; 儿臣”, “Tử thần; 子臣”. Nô tài gọi Hoàng tử cùng Hoàng nữ theo tước vị, [A ca], [Công chúa], [Cách cách],...
- Cung nữ thái giám
- Cung nữ và thái giám đều tự xưng “Nô tài”.
- Thái giám cùng cấp gọi nhau là “Mỗ gia”, ví dụ [An gia], [Lý gia]. Nếu như cấp thấp xưng hô với cấp cao thì là “sư phụ” hoặc theo thân phận là [Mỗ thủ lĩnh], [Mỗ tổng quản], ví dụ: [An thủ lĩnh], [Lý tổng quản],...
- Cần chú ý chính là, đừng bao giờ gọi Thái giám là “Thái giám”, bởi vì thông thường bọn họ không thích cách gọi này.
- Cung nữ được biệt xưng [Mỗ tỷ], nhưng đây là lén xưng hô, đang ở trước mặt hậu cung chủ vị chỉ có thể gọi tên.