Thanh sử: Sơ lược về "Cát tường", người Bát kỳ dùng để thỉnh an là đúng hay sai?
Hiện nay, rất nhiều phim Thanh cung dùng cách thỉnh an "Cát tường" khiến chúng ta không còn lạ lẫm, thậm chí có nhiều người còn nghĩ rằng, hai chữ "Cát tường" này thường được người Bát kỳ sử dụng trong lúc thỉnh an, như "Hoàng thượng cát tường", "Hoàng hậu cát tường" hay "Vương gia cát tường",... Nhưng chính vì suy nghĩ như vậy mới dẫn đến một sự sai lầm lớn đối với cách thỉnh an của người Bát kỳ.
Mà từ "Cát tường" này khiến cho khán giả dễ nhầm lẫn nhất là ở những bộ phim về Thanh cung. Người viết đối với Thanh cung không phải vô cùng hiểu biết, trước tiên hãy xem thử tư liệu, đa phần phim Thanh cung đều sử dụng "Cát tường", "Thái hậu cát tường", "Lão phật gia cát tường",... đặc biệt là những bộ phim lớn như Hoàn Châu Cách Cách hay Hậu Cung Chân Hoàn Truyện,...
Sai ở chỗ nào, chúng ta hãy cùng nhau thảo luận nhé.
Như vậy vì sao trong phim Thanh cung lại xuất hiện từ "Cát tường" này?
Trong bộ phim điện ảnh Khuynh Quốc Khuynh Thành, có một thái giám và đại thần nói hai chữ "Cát tường". Chuyên gia Cố cung Chu Gia Tấn tiên sinh đã từng sửa qua cách thỉnh an "Cát tường" này.
"Ông ta (chỉ thái giám) tiến vào tấu sự, vừa đến trước cửa thì quỳ xuống, nói: "Nô tài XXX xin thỉnh Hoàng thái hậu thánh an", chứ không phải là "Lão phật gia cát tường". Nói "Cát tường" chính là một loại phương thức để thăm hỏi thông thường, giữa những người thái giám thăm hỏi lẫn nhau. Trước mặt Đế hậu sẽ không được phép có loại quy củ này, gặp các đại thần cũng không có. Chỉ có một ít quan viên của Nội Vụ phủ nhiễm phải loại tật này, thấy thái giám có địa vị thì xem như người một nhà, ân cần thăm hỏi một tiếng: "X lão gia cát tường"." (*)
(*) Chu Gia Tấn tiên sinh đã đính chính lại sự thật lịch sử với bộ phim Khuynh Quốc Khuynh Thành trong "Cố cung thối thực lục". Trong đó có chỉ rõ vài điểm như sau:
1. Từ "Cát tường" này là do thái giám trong lúc làm việc ân cần thăm hỏi lẫn nhau.
2. Thái giám đối với Đế hậu, thái giám đối với đại thần, đại thần đối với Đế hậu sẽ không dùng từ ngữ không thích hợp này.
3. Chỉ có quan viên cấp thấp của Nội Vụ phủ cùng thái giám lui tới mới sử dụng từ này.
Như vậy ở triều Thanh, đặc biệt là người Bát kỳ thỉnh an thì thế nào?
Bỏ qua các quy tắc chính thức như "Tam quỳ cửu khấu" hay "Nhất quỳ tam khấu" không đề cập đến thì người Bát kỳ thỉnh an có Quỳ an (Tục xưng Song thối nhân an) và Cúi chào (Tục xưng Đan thối nhân an), mà nữ tính cúi chào cũng có phân ra thành Tồn an hay Tồn lễ. Nhưng mà bất luận động tác thế nào thì trong lời nói cũng đều xưng hô giống nhau.
Trường hợp Mãn ngữ, bình thường thỉnh an có: "XX de elhe baimbi", đồng thời cũng dùng để dâng Chiết, dịch thẳng ra sẽ là "Hướng XX thỉnh an", đồng thời có thể sử dụng một ít từ ngữ đặc thù như "Enduringge ejen i tumen elhe be baimbi", tức là "Thỉnh thánh chủ vạn an".
Vào thời Thanh trung kỳ và hậu kỳ thì dùng Hán ngữ tương đối nhiều, nhưng cũng giống với trường hợp của Mãn ngữ, cơ bản đều là "Thỉnh XX an".
Như Hoàng đế triệu kiến đại thần, đại thần tiến vào điện quỳ an, vừa quỳ an vừa hô: "Thần/Nô tài XXX cung thỉnh Hoàng thượng thánh an". Sau khi quỳ an xong thì đứng dậy.
Người Bát kỳ gặp tôn trưởng, như thiếu gia của Vương phủ gặp thúc bá, bình thường cũng quỳ an, vừa quỳ an vừa hô: "Thỉnh mấy thúc/mấy gia an", cũng có khi gọi cát tường nhưng đây là có việc vui cho nên người ta mới đến phủ, liền nói: "Thỉnh Nhị gia an, xin chúc mừng ngài..."
Bình thường người Bát kỳ ngang hàng với nhau, dùng Đan thối nhân an, cũng nói: "Thỉnh mấy ca/mấy gia/X thiếu gia/đại nhân an", trường hợp khác thì cũng có thể dùng lời nói cát tường.
Nữ lễ cũng như thế: "Dập đầu, thỉnh cách cách an, chúc cách cách phúc thọ an khang" (Đây là đại lễ ngang hàng).
*Nguồn thông tin: Nhà nghiên cứu Quất Huyền Nhã;