 |
Ảnh minh họa: Bốn vị đại thần trong phim Vạn Hoàng Chi Vương. Bốn vị đại thần này đều xưng hô lẫn nhau là "Trung đường". Lần lượt từ trên xuống dưới, từ trái sang phải là Ô Trung đường, Mục Trung đường, Thư Trung đường và Di Trung đường. |
Thanh sử: Q&A về Dòng họ Bát kỳ, có phải xưng cả họ lẫn tên giống như trên phim ảnh? Đáp án nằm ở cuối bài.
Dưới đây là thông tin dưới dạng Q&A (Hỏi – Đáp), giúp mọi người dễ hiểu hơn của nhà nghiên cứu Quất Huyền Nhã, trong bài này đề cập đến nhiều vấn đề xoay quanh các dòng họ của người Bát kỳ.
Q: Tại sao lại gọi là "Dòng họ Bát kỳ" mà không phải là "Dòng họ Mãn tộc" hay "Dòng họ Mãn Châu"?
A: Đời Thanh, Bát kỳ là một hệ thống rất rườm rà, bên trong là các loại xuất thân, nhân khẩu bao gồm người Hán, người Mãn Châu, người Mông Cổ, người Đạt Oát Nhĩ,... Trong những bài này, ngẫu nhiên cũng có đề cập một ít họ của dân tộc Hán, họ Mông Cổ, không nhất định hoàn toàn là họ Mãn Châu. Đương nhiên, vẫn lấy họ của Mãn Châu làm chính.
Q: "Dòng họ Mãn Châu" và "Dòng họ Mãn tộc" có khác nhau không?
A: Trong dân gian thường hay cho rằng, Mãn Châu là một cách nói để bao quát Mãn tộc, nhưng trên thực tế thì không phải như vậy. Người Mãn xuất phát từ hậu duệ Bát kỳ của nhà Thanh. Một phần hậu duệ của Hán quân Bát kỳ, Mông Cổ Bát kỳ thời Dân quốc cũng tự báo là "Mãn tộc". Cho nên, nghiêm túc mà nói "Mãn tộc" và "Mãn Châu" có một chút không giống nhau.
Q: Dòng họ Mãn Châu và Dòng họ Hán tộc giống nhau sao?
A: Có một chút giống nhau. Trong Mãn ngữ, dòng họ "Hala" được phiên âm là "Ha Lạt; 哈喇". Chúng ta đều biết rõ, Nữu Hỗ Lộc, Na Lạp, Na Mộc Đô Lỗ, Qua Nhĩ Giai,... đều là "Hala". Bình thường khi xưng "Hala" sẽ phải xem lại vùng đất thế cư, có một chút giống với cách xét Quận vọng (郡望) của Hán tộc, nhưng giống nhau không nhiều. Ví dụ như Qua Nhĩ Giai "Hala" tại khu "Tô Hoàn", tức gọi là "Tô Hoàn Qua Nhĩ Giai; 苏完瓜尔佳". Tương tự chúng ta cũng thường nghe gọi "Ô Lạp Na Lạp; 乌喇那拉", "Diệp Hách Na Lạp; 叶赫那拉", "Tô Hoàn Na Lạp; 苏完那拉" tức là Na Lạp thị tại vùng đất "Ô Lạp", "Diệp Hách", và "Tô Hoàn". Tương tự theo công thức: "Vùng đất thế cư + Hala".
Q: Dòng họ Mãn Châu rất nhiều sao?
A: Trong bản ghi chép "Bát kỳ Mãn Châu thị tộc thông phổ; 八旗满洲氏族通谱", các dòng họ của Mãn Châu đã đề cập đến 642 cái, có nhiều họ cũng không ghi lại. Đương nhiên, quy mô của từng họ cũng không giống nhau, rất nhiều dòng họ rất nhỏ, họ hiếm. Dù sao thì người Bát kỳ của thời Thanh có thói quen "Xưng tên không xưng họ", cho nên rất nhiều dòng họ không có người biết.
Q: Cái gì gọi là "Xưng tên không xưng họ?"
A: Người Bát kỳ thời nhà Thanh, thường không tự xưng họ của chính mình, chỉ sử dụng đến tên. Nói thí dụ như một vị đại thần nổi tiếng là Hòa Thân (和珅), ông là người họ "Nữu Hỗ Lộc; 钮祜禄". Dựa theo quan điểm xưng hô của thời hiện đại, hẳn chúng ta sẽ gọi là "Nữu Hỗ Lộc Hòa Thân", nhưng mà người Đại Thanh không gọi ông như vậy, chỉ gọi ông là "Hòa đại nhân" hay "Hòa trung đường". Chứ chẳng gọi ông là "Nữu Hỗ Lộc đại nhân", "Nữu đại nhân", hay "Nữu Hỗ Lộc Hòa Thân",... Một người nữa mà người hiện đại rất yêu mến, đó là thi nhân "Nạp Lan Tính Đức", thực tế người Đại Thanh đều gọi ông là "Thành thị vệ", "Thành Dung Nhược", tức tên là Thành Đức, tự là Dung Nhược. Và một người nữa là Phó Hằng, ai cũng biết Đại học sĩ Phó Hằng thuộc Phú Sát thị, qua các bộ phim đều gọi ông là "Phú Sát Phó Hằng", tuy nhiên đối với người Đại Thanh thì không gọi như vậy, lúc bấy giờ ông được gọi đơn giản là "Phó Hằng" hoặc "Phó Xuân Hòa" (tên Phó Hằng, tự Xuân Hòa) mà thôi. Cho nên, phim ảnh thời Thanh mà gọi thẳng tên họ của một cá nhân nào đó là hoàn toàn không đúng.
- Nguồn thông tin: Nhà nghiên cứu Quất Huyền Nhã.